Tavşanlı’nın Su Kaynağı “Rhyndakos”

Tavşanlı’nın 24 km güneydoğusunda Emet ilçesinin Esatlar köyünde yer alan antik dönemdeki adıyla Rhyndakos olarak bilinen (Adranos-Adırnaz-Kocasu-Ada Çayı-Koca çay-Tavşanlı Çayı-Orhaneli çayı) akarsu; Tavşanlı İlçesi için Nil nehri değerindedir ve ilçenin en büyük akarsuyunu oluşturur. Bu akarsu; üzerine barajlar inşa edilmeden önce Tavşanlı Ovasına taşkınlarından dolayı pek çok zarar vermiş ve tarım yapma alanlarını da kısıtlamıştır. Sadece tarım yapmayı kısıtlamakla kalmamış akarsuyun çevresinde yer alan yerleşim alanlarının da konumlarında belirleyici olmuştur. Akarsu hattı boyunca taşkınlardan korunmak için köyler yüksek yerlerde kurulmuş, önlem amaçlı setler (istinat duvarı benzeri) inşa edilmiştir. 

Her dönemde doğal sınır özelliği gösteren akarsular bu yönleriyle yaşam alanı seçiminde belirleyici bir rol olmuştur. MÖ 3. yüzyılda Strabon’dan önce yaşam sürmüş olan Rodoslu Apollonios, Rhyndakos (Kocasu-Orhaneli Çayı) Çayı, Mysia Bölgesi’ne giden yolu belirleyen bir akarsu olduğundan bahsetmiş ve akarsu kenarından orduların geçtiğini böylece bu akarsuyun Aizanitis Bölgesi ile Mysia Bölgesi arasında doğal bir sınır olabileceğini anlatmıştır. Buradan hareketle akarsuların sadece içme ve tarım amaçlı olmadığını yerleşim alanlarının korunması amacının da olduğu sonucuna ulaşılabilir ki birçok antik yerleşimde su ile çevrilmiş doğal koruma duvarı olduğu söylenebilir. 

Emet’e bağlı Esatlar Köyü’nden doğan Ada Çayı; (Roma-Bizans döneminde Rhyndakos) Tavşanlı höyük yerleşimine yaklaştığı yerde kollara ayrılıp küçük adacıklar oluşturmasından dolayı bu adı almıştır. Bölgede “Ada” olarak adlandırılan yer isimleri de bu akarsudan dolayı verilmiştir.  Halk tarafından benimsenmiş ve kabul görmüş bu isimlere örnek ise; ada stadı, ada mahallesi, ada mesire alanı, ada köprüsü gösterilebilir. Aynı bölgede yer almasından dolayı halk, Tavşanlı höyüğüne de, Ada höyüğü adını da koymuştur.

1928-29 yılında Tavşanlı’ya demiryolu gelmiştir ve demiryolu inşaatı sırasında bir Macar mühendisi ziyafet için Ada Mesire Alanı’na (Akarsuyun Tavşanlı sınırları içindeki piknik yeri) götüren Tavşanlılılar mühendisten şu sözleri işitmişlerdir: “Su akar siz bakar”. Özetle verimli olan tarlaları, Kocasu’dan faydalanılması barajların (Kayaboğazı Barajı) inşasıyla kolaylaşmıştır. 

1986 senesinde akarsuyun önüne kaya dolgu tipinde Kayaboğazı Barajı inşa edilmiştir. Kayaboğazı Barajı 7080 ha alana sahip 38 hm³ kapasitelidir. Kayaboğazı Barajı, Tavşanlı İlçesi ve Tunçbilek Beldesi’nin içme suyunu karşılar. Ayrıca Kayaboğazı Barajı’ndan belli program dâhilinde Enne Baraj Gölü’ne su pompalanıp Kütahya Seyitömer Termik Santrali’nin soğutma suyu sağlanır. Tavşanlı ilçe sınırlarından sonra çeşitli isimler (Orhaneli Çayı vb.) alarak Ulubat (Uluabat - Apolyont) Gölü’ne dökülür oradan da Marmara Denizi’ne ulaşır. Suların 1. sınıf kaliteli olarak sayılması için sıcaklık derecesi 0°C ile 25°C arasında olması gerekmektedir. Kayaboğazı Barajının su sıcaklığı ise 2,1°C ile 20,6°C aralığında değiştiği gözlemlenmiştir. Kayaboğazı Barajı çözünmüş oksijen değeri bakımından 1. sınıf su kalitesine sahiptir.